ARTIGOS E CONTRACCIÓNS

O artigo determinado presenta dous tipos de formas. Xunto á forma básica o, a, os, as, temos a chamada segunda forma: lo, la, los, las. Estas formas aparecen por asimilación tras -r ou -s. Aparecen sempre despois da preposición por (fun polo aire, vin polo vento) e do adverbio interrogativo *u (u-lo neno?). Nestes casos o seu uso na escrita é obrigatorio.

Ademais poden usarse de forma optativa na escrita cando seguen inmediatamente unha forma verbal acabada en -r ou -s (dixémo-la verdade) ou dos pronomes clíticos nos, vos e lles (déronlle-la benvida), despois dos pronomes tónicos nós e vós (nó-los dous), de ambos, ambas, entrambos, entrambas, todos e todas (tódalas rapazas), así como da preposición tras (escoitu trala porta) e da conxunción e mais (ti e mailo teu irmán). Hai que ter en conta que non é obrigatoria na escrita, sendo preferibles as formas plenas: dixemos a verdade, déronlles a benvida, nos os dous, todas as rapazas, escoitou tras a porta, etc. Na fala esta é a forma común, agás se hai unha pausa entre a primeira palabra e o artigo.

Na actualidade é habitual non representar a segunda forma do artigo, despois de anos en que parecía obrigatoria, sobre todo na escola. Agora ben, en caso de usar a segunda forma do artigo, é preciso gardar a coherencia na escrita, e sobre todo, deben desterrarse os erros que se ven ás veces nestas formas: *todo-los días (e moito menos *todo-lo día, totalmente inexistente) ou *collémolo coche.

Os artigos determinados aparecen tamén en contraccións con certas preposicións (a, con, de e por), e o seu uso é obrigatorio. No caso da preposición a existen dúas posibilidades: ó e ao, así como os plurais ós e aos. No feminino temos só á e ás. Neste caso é recomendable o uso de ao e aos, aínda que na pronuncia a única posibilidade é un o aberto: [ɔ], igual á de ó.

IMOS AO CULTURGAL?

O próximo fin de semana temos unha cita en Pontevedra co Culturgal, a Feira das Industrias Culturais. Do venres 30 de novembro ao domingo 1 de decembro dáse cita o sector da cultura para presentar as súas propostas diante dos profesionais e do público. Consta dunha feira, cos seus stands e encontros profesionais, e dunha programación de actividades variadas: presentación de libros, teatro, cinema, música e espectáculos infantís.

Ah!, se ides en tren, podedes conseguir un desconto do 30% no billete. Só hai que entrar na páxina do Culturgal e informarse.

NOVO DOMINIO .GAL EN INTERNET

A partir de 2014 as webs que empregan a lingua galega poden acollerse ao dominio .gal, do mesmo xeito que existen .com ou .org. O ICANN, a institución que xestiona os enderezos de internet, vai cumprir unha xusta aspiración que a asociación puntoGAL viña reclamando desde 2006.

DÚBIDAS SOBRE AS CONXUGACIÓNS

Algúns verbos galegos presentan alternancia vocálica nalgunhas formas e iso fai dubidar moitas veces a algúns falantes. O problema acostuma darse no presente de indicativo para os verbos da terceira conxugación. Hai que dicir que é moi común e a maioría dos verbos non ofrece dúbidas, pero nalgúns verbos esa alternancia é un pouco especial. É o caso de ferir, mentir, seguir, sentir e servir (e os seus derivados). O presente de indicativo sería sigo, segues, segue, seguimos, seguides, seguen, mentres o imperativo sería sigue, seguide.

O mesmo ocorre con moitos verbos que teñen u na raíz, como subir: subo, sobes, sobe, subimos, subides, soben en presente, e sube, subide en imperativo. Os que se conxugan deste xeito son acudir, bulir (e rebulir), cubrir (descubrir, encubrir, recubrir), cumprir, cuspir, durmir, engulir, fundir ‘render’, fuxir, lucir e derivados (deslucir, entrelucir, relucir, translucir, tremelucir), mulir, muxir, pulir, ruxir, sacudir, subir, sufrir, sumir (consumir e ensumir), tusir, ulir, urdir, xunguir, xurdir.

As formas verbais con alternancia seguen vivas na fala, sobre todo nalgunhas áreas, e podemos escoitar:

             Que ben ole esta flor!

             Se sobes por este camiño, chegas axiña.

             Eses rapaces non calan nin cando dormen.

Algúns falantes senten estrañeza ao ver ou escoitar estas formas, ben pola influencia do castelán, ben pola tendencia a conxugar os verbos da forma máis regular posible, é dicir, a manter sempre unha mesma raíz en todas as formas. Así escoitamos incluso novos infinitivos erróneos como *acoder ou *locer, que se escoitan ás veces nalgúns medios de comunicación e que debemos evitar.

Por último hai que lembrar que pertencen á segunda conxugación verbos como caer (aínda que se escoite moitas veces *caír), converxer, emerxer, encher, erguer, esparexer, fender, ferver, premer (espremer), render, repeler, rexer, toller e xemer.

Hai que lembrar ademais que pertencen á segunda conxugación os seguintes verbos, e sobre todo os seus derivados: bater (abater, combater, debater, rebater), correr (concorrer, decorrer, discorrer, escorrer, incorrer, ocorrer, percorrer, recorrer, socorrer, transcorrer), romper (corromper, interromper, irromper, prorromper) e verter (converter, inverter, perverter, reverter, subverter).

PRONOMES REFLEXIVOS

Nas construcións reflexiva temos un suxeito e un complemento directo o mesmo referente, é dicir, coinciden o suxeito e o complemento directo: eu lávome, ti vísteste, ela peitéase. Este uso dos pronomes implica o suxeito no seu conxunto, non é posible especificar unha parte ou un elemento parcial dese suxeito: *eu lávome a cara, *ela peitéase a melena. É dicir, non existen as construcións reflexivas indirectas, só as directas. Se temos dúbidas, podemos comprobar que as construcións pronominais poden incrementarse coas frases a min mesmo, a ti mesmo, a si mesmo, etc.: ti vísteste (a ti mesmo).

Outra cousa son os verbos pronominais, en que o pronome de tipo reflexivo vén esixido polo verbo. Algúns verbos son sempre pronominais, como queixarse: Ti sempre te queixas de todo. Outros, porén, presentan unha construción pronominal xunto a outras non  pronominais, e ás veces cun significado diferenciado: Dirixíanse á casa; Eu non me ocupo dos teus asuntos.

No galego existen menos casos de verbos pronominais ca noutras linguas. Estes son algúns dos que non presentan construción pronominal: abrandar, adormecer, afrouxar, almorzar, apurar, atrasar, baixar, caer, calar, cargar, casar, coller, comer, curar, deixar, demorar, desfondar, desinchar, dislocar, enfermar, escapar, escordar, esperar, espertar, estreitar, fracturar, inchar, incrementar, marchar, merendar, morrer, parar, podrecer, quedar, rachar, rebentar, recordar, romper,sentar, sorrir, terminar, tropezar, xogar...

Non diremos, pois, *durminme, senón adormecín, *escordeime o nocello, senón escordei o nocello, ou *xogueime a vida, senón xoguei a vida.

De calquera xeito, algúns deses verbos poden ter unha construción pronominal cambiando o seu significado. É o caso do verbo quedar. Na forma pronominal significa “morrer, quedar sen sentido”: A pobriña quedouse coma un paxariño.

OLLOS DE AULA, REVISTA DA COORDINADORA GALEGA EDNL, XA NO Nº 10

Chega o novo número da revista Ollos de aula, feita por xente de diferentes ENDL que forman parte da coordinadora galega e está destinada a todos os membros da comunidade escolar. 

DO ESTIGMA Á ESTIMA

Levamos 30 anos cunha Lei de Normalización Lingüística, pero os prexuízos cara ao galego continúan vivos. Valentina Formoso analiza no seu libro Do estigma á estima como valora a mocidade a nosa lingua. O máis curioso é que nos contextos considerados maioritariamente galegofalantes os prexuízos tamén existen. Un exemplo diso é o rexeitamento ao uso da norma estándar, como se non fose o galego auténtico, ou a identificación entre falar galego e ser nacionalista.

FALANDO GALEGO NO BIERZO

Dúas rapazas do Bierzo que explican a súa relación co galego. E resúmeno nunha frase: falamos galego porque sabemos!

SOPAS GALEGAS

Para xogar a sopas de letras no teu móbil e en galego. Trátase dunha aplicación para android que podemos descargar de balde na Play Store.

Engade unha interesante ferramenta: se non sabemos o significado dunha palabra, podemos clicar nela e buscará o significado no Google, na Wikipedia ou no dicionario RAG.

Se queres saber máis sobre aplicacións en galego e novidades en telefonía móbil podes visitar Mallando no Android.

IV DÍA DA CIENCIA EN GALEGO

QUE PASA COA GHEADA?

A gheada é un fenómeno fonético propio do galego e consiste en pronunciar como aspirado o g de gato, rapariga ou amigo. Ás veces esa pronuncia pode ser farínxea, é dicir, parecida ao iota do castelán, mais non é moi común. É menos frecuente se o g aparece tras consoante nasal, como na palabra domingo. Neste caso o g vólvese moitas veces xordo. A pronuncia sería algo así como dominko.
Trátase dunha pronuncia que alterna coa habitual velar, que algúns chaman como g suave. Iso quere dicir que non hai unha grafía diferente, xa que pronunciar con ou sen gheada non conleva unha diferenza de significado. Se quixermos marcar nun texto que unha palabra se pronuncia con gheada utilizaremos o dígrafo gh: ghato, raparigha, etc. En certas transcricións úsase kh para representar a pronuncia farínxea.

Nas nosas aulas encontrámonos con que moito alumnado, e tamén profesorado, ten unha consideración negativa desta pronuncia. Dáse tanto en contornos galegofalantes como nos que o son menos, nas zonas de gheada e nas que non o son. Moitas veces o alumnado evita a gheada cando se fai unha lectura de clase, ou ao realizar unha actividade oral, aínda que na fala coloquial a utilicen. Ademais prodúcelles risa que o profesorado fale en ocasións con gheada. O profesorado non o emprega habitualmente, influído polos usos formais da lingua, e algúns pensan que no fondo están reproducindo modelos do castelán.
Claro que as opinión difiren: para uns débese fomentar o seu uso, ou non reprimilo, e para outros é unha mostra de uso folclorista do idioma e, xa que logo, habería que evitalo. Quizais deberiamos procurar que non haxa tanto distanciamento entre o que fala o alumnado e o que ensinamos nas aulas. Que a gheada sexa algo máis natural e aceptábel. Vós que pensades?

FALO GALEGO

ACCIÓN, ACTO, CONDUCIÓN, CONDUTO

Os grupos cultos cc e ct mantéñense tras as vogais a, e, o, por exemplo: acción, adxectivo, defecto, electricidade, nocturno ou occidente.
A primeira consoante desaparece cando a vogal anterior é u, i, como en aflición, conduta, dicionario, produción, vítima.
Si se conserva cc ou ct nalgúns casos: adicción, adicto, convicción, convicto, deíctico, dicción, dúctil, edicto, ficción, ficticio, fricción, invicto, veredicto, etc.

BENVIDA

Dámosvos a benvida ao noso novo blog. Queremos unir a todos os que teñen relación co CPI Curros Enríquez e queiran coñecer as nosas actividades de normalización lingüística. Desexamos publicar materiais para traballar co alumnado, iniciativas varias e novas relacionadas coa lingua, coa cultura e coa nosa contorna. Tamén pensamos nos que teñen dúbidas sobre o uso da lingua e pretendan aclaralas. Comezamos...